Концлагеря и истребление населения: тематический польско-русский словарь

obóz — лагерь
obóz koncentracyjny, kacet (от нем. KZ, сокращение от Konzentrationslager) — концлагерь
łagier, łagr — obóz pracy przymusowej (kolonia karna) w Chinach, Korei Północnej, Rosji, Białorusi
упрощенно: lagry — obozy niemieckie, łagry — obozy sowieckie

• Rzeczywistość łagrów i lagrów była wyzbyta podstawowych wartości moralnych = реалиями советских и нацистских лагерей было отсутствие базовых моральных ценностей.
• Niezliczona ilość ofiar i wprost niewyobrażalna rzeczywistość niemieckich obozów koncentracyjnych i sowieckich łagrów znalazły swoje odbicie w literaturze, która często opisywała te miejsca, przedstawiając tragiczny los więźniów, nieludzkie warunki życiowe oraz ich destrukcyjny wpływ na mentalność i zachowanie człowieka = бесчисленное число жертв и просто невообразимые реалии немецких концлагерей и советских лагерей нашли свое отражение в литературе, которая часто описывала те места, показывая трагическую судьбу заключенных, нечеловеческие условия жизни, а также разрушительное влияние на ментальность и поведение человека.
• W ZSRR prowadzono walkę klasową, a wrogów socjalizmu osadzano w łagrach (obozy stalinowskie) = в СССР вели классовую борьбу, а врагов социализма отправляли (заключали) в лагеря.
• Jak w każdym niemieckim kacecie ludzie ginęli w Stutthof na skutek morderczej pracy, fatalnych warunków obozowego życia oraz egzekucji, w tym także w komorze gazowej = как в любом немецком концлагере, люди гибли в Штуттгофе из-за убийственной работы, тяжелейших условий лагерной жизни и казней, в том числе в газовой камере.
• W 1943 r. śmiertelność w lubelskim obozie była najwyższa spośród wszystkich kacetów (łącznie z kombinatem KL Auschiwtz-Birkenau) = в 1943 году смертность в люблинском лагере была максимальной среди всех немецких концлагерей (включая комплекс Аушвиц-Биркенау).

ГЕНОЦИД

ludobójstwo — геноцид

• Równocześnie z Zagładą Żydów, Niemcy dokonali też ludobójstwa Romów oraz masowych mordów na etnicznych Polakach i radzieckich jeńcach wojennych = одновременно с уничтожением евреев, немцы совершили также геноцид цыган и массовые убийства этнических поляков и советских военнопленных.

zagłada, unicestwienie — уничтожение
obozy zagłady — лагеря смерти

• Niemieckie (nazistowskie) obozy zagłady na terenie [dzisiejszej] Polski = немецкие (нацисткие) лагеря смерти на территории [современной] Польши
• W piątek Sejm przyjął nowelizację, która wprowadza karę grzywny lub do 3 lat więzienia za użycie sformułowania „polskie obozy śmierci” = в пятницу Сейм принял поправки к закону, которые вводят денежный штраф или заключение до 3 лет за использование формулировки «польские лагеря смерти».
• Napadając na Polskę we wrześniu 1939 r., Niemcy hitlerowskie planowały unicestwić nie tylko państwo, ale także naród polski = нападая на Польшу в сентябре 1939 года, гитлеровская Германия планировала уничтожить не только государство, но и польский народ.
• Zdawali jednak sobie sprawę, że jako świadkowie zagłady pierwsi zostaną unicestwieni = отдавали также себе отчет (осознавали), что, как свидетели уничтожения, будут истреблены первыми.

zagłada Żydów — уничтожение евреев, Холокост
eksterminacja — истребление
zwłoki (только множ. число для этого значения) — труп, останки

• Zagłada Żydów na ziemiach polskich podczas okupacji niemieckiej był częścią niemieckiego planu eksterminacji Żydów = уничтожение евреев на польских землях во время немецкой оккупации было частью немецкого плана истребления евреев.
• Zwłoki zdrajcy zostały zakopane pod podłogą = труп изменника закопали под половицами.
• Niemcy uruchomili też wykorzystywane na początku masowej zagłady prowizoryczne komory gazowe oraz wykopali doły do spalania zwłok = в начале массового истребления немцы также создали временные газовые камеры и выкопали ямы для сжигания трупов.
• Do pochowania tych zwłok zapędzono kilkuset Żydów, których następnie na miejscu powystrzelano = для захоронения этих трупов было согнано несколько сотен евреев, которых потом здесь же перестреляли.

zbrodnia wojenna — военное преступление
mord na polskich jeńcach — убийство польских военнопленных

• Trybunał ma zbadać zgodność z konstytucją przepisy kodeksu postępowania cywilnego, z których wywodzi się zasadę immunitetu sądowego obcych państw w sprawach o odszkodowania z tytułu m.in. zbrodni wojennych = трибунал должен проверить на соответствие конституции нормы гражданского процессуального кодекса, из которых выводится принцип судебного иммунитета иностранных государств в отношении, помимо прочего, военных преступлений.
• Po I wojnie światowej Niemcy miały ukarać zbrodniarzy wojennych, ale sądy zrobiły wszystko aby oskarżonych uniewinnić = после Первой мировой войны Германия должна была наказать военных преступников, но суды сделали все, чтобы оправдать обвиняемых.
• Konwencja o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości zalicza do zbrodni wojennych określone w Statucie z 1945 oraz „ciężkie naruszenia” konwencji genewskich z dnia 12 sierpnia 1949 roku o ochronie ofiar wojny = конвенция о неприменении срока давности к военным преступлениям и преступлениям против человечности относит к военным преступлениям обозначенные в Уставе 1945 года, а также «тяжелые нарушения» Женевских конвенций от 12 августа 949 года о защите жертв войны.
• Niemieckie zbrodnie na cywilach = немецкие преступления против мирного населения.
• 28 września 1939 roku w Zakroczymiu oddziały niemieckie dokonały masowego mordu na 500 polskich jeńcach wojennych i 100 cywilach = 28 сентября 1939 года в Закрочиме немецкие части совершили массовое убийство 500 польских военнопленных и 100 гражданских лиц.
• Bezpośrednią odpowiedzialność za mord ponosił kierujący egzekucją mjr Albrecht. (skrót: major) = непосредственную ответственность за убийство нес командующий казнью майор Альбрехт. (сокращение: майор)

ЗАКЛЮЧЕННЫЕ И РАСПРОСТРАНЕННЫЕ БОЛЕЗНИ

jeniec — (военно)пленный
czerwonka, dyzenteria — дизентерия
dur brzuszny (tyfus brzuszny) — брюшной тиф
gruźlica — туберкулез
żółtaczka — желтуха

• Jeńcy sowieccy w niewoli niemieckiej = советские военнопленные в немецком плену.
• W pierwszych tygodniach wojny niemiecko-sowieckiej oddziały Wehrmachtu parły błyskawicznie naprzód, biorąc setki tysięcy jeńców. Do końca 1941 roku Niemcy wzięli do niewoli aż 3 mln 350 tys. żołnierzy Armii Czerwonej = в первые недели немецко-советской войны подразделения Вермахта продвигались вперед со скоростью молнии, захватывая сотни тысяч пленных. К концу 1941 года немцы взяли в плен до 3 млн 350 тыс. солдат Красной Армии.
• Później jeńcy zaczynali umierać, szerzyła się czerwonka, żadnej pomocy lekarskiej nie mieli, umierali jak muchy = позднее пленные начинали умирать, распространялась дизентерия. Никакой медицинской помощи пленные не получали и мерли как мухи.
• Jednakże często jeńcy radzieccy nie otrzymywali przepisowych racji żywnościowych = однако часто советские военнопленные не получали положенный продовольственный паек.
• Jako potencjalny nosiciel wielu chorób (np. czerwonka, dur brzuszny, żółtaczka, gruźlica) mógł zwiastować nieszczęście, gdy pojawił się w domu = как потенциальный носитель многих болезней (например, дизентерия, брюшной тиф, желтуха, туберкулез), мог предвещать несчастье, если появлялся в доме.

więzień — заключенный (тюрьмы), узник
więzienie — тюрьма

• Bliscy ofiar sowieckiej masakry rozpoznają straconych na dziedzińcu więzienia = близкие родственники жертв советской бойни опознают казненных во дворе тюрьмы.
• Żołnierze Armii Krajowej w przebraniu SS dostali się do więzienia i uratowali schwytanych partyzantów, poddawanych torturom. Bez strat pokonali straż więzienia, zastrzelili komendanta i uwolnili więźniów = солдаты Армии Краёвой в форме SS пробрались в тюрьму и спасли подвергаемых пыткам пойманных партизан. Без потерь справились с охраной тюрьмы, застрелили коменданта и освободили узников.

kwarantanna — карантин

• Kilkutygodniowa kwarantanna stanowiła dla więźniów próbę wytrzymałości fizycznej = карантин в течение нескольких недель был для заключенных испытанием их организма на прочность.
• Przez dwa tygodnie przebywałem w podziemiach na tak zwanej kwarantannie = в течение двух недель я находился в подземелье на так называемом карантине.

wycieńczenie — истощение

• W wyniku trudnych warunków sanitarnych, głodu, wycieńczenia, chorób i egzekucji, śmiertelność wśród więźniów utrzymywała się na wysokim poziomie = из-за тяжелых санитарных условий, голода, истощения и казней смертность среди заключенных держалась на высоком уровне.
• W wyniku wycieńczenia, brutalnego traktowania przez strażników, trudnych warunków atmosferycznych, po drodze wiele osób zmarło lub zostało zabitych = из-за истощения, жестокого обращения со стороны охранников, тяжелых погодных условий много людей по дороге умерло или было убито.

załamanie nerwowe — нервный срыв

• Dostawali oni niekontrolowanych ataków płaczu i załamań nerwowych = у них возникали неконтролируемые приступы плача и нервные срывы.

bezradny — беспомощный

• Ludzie czuli się jak myszy w klatce, całkowicie bezradni i załamani = люди чувствовали себя как мыши в клетке, полностью беспомощными и сломленными.
• Cesarstwo Chińskie było w tym okresie całkowicie bezradne wobec agresji japońskiej = китайская империя была тогда полностью беспомощна перед японской агрессией.
• I ona zobaczyła, co się dzieje, lekarze też byli właściwie bezradni, nie wiedzieli, co ze mną robić, zresztą nie było przecież leków = и она увидела, что происходит; врачи тоже были, собственно говоря, беспомощны, не знали, что со мной делать; впрочем, лекарств ведь не было.
• sanitariusze więźniowie byli bezradni wobec setek chorych na tyfus, biegunkę, gruźlicę = тюремные санитары были беспомощны перед сотнями больных тифом, поносами, туберкулезом.

Макет постройки концлагеря Stutthof (Штуттгоф) на востоке от Гданьска. Концлагерь просуществовал со 2 сентября 1939 по 9 мая 1945 года

ОДЕЖДА

pasiak więzienny — полосатая роба (одежда) заключенного
wykonać wyrok — исполнить приговор

• Wyrok wykonali byli więźniowie obozów koncentracyjnych, ubrani w pasiaki więzienne = приговор исполнили бывшие узники концлагерей, одетые в полосатые робы заключенного.
• Pasiaki nie chroniły nas przed zimnem, więc każdy wystarał się o worek po cemencie, który po zrobieniu otworów, ubieraliśmy na siebie pod ubranie = полосатые робы не защищали от холода, поэтому каждый раздобыл мешок от цемента, который после продырявливания в нужных местах надевался под одежду.
• Wykonanie wyroku wyznaczono na 4 lipca = исполнение приговора назначено на 4 июля.

winkiel, trójkąt — треугольник определенного цвета на одежде заключенных для их классификации, треугольная нашивка на одежде

• Jednym z podstawowych znaków rozpoznawczych więźnia był kolor winkla = одним из базовых отличительных знаков заключенного был цвет треугольной нашивки на одежде.
• Oprócz koloru winkla i litery znakami, które określały kategorie więźniów, były jeszcze oznaczenia indywidualne: tatuowane numery = помимо цвета треугольной нашивки на одежду и буквы, знаками, означающими категорию заключенных, еще были индивидуальные обозначения — татуировки в виде номеров.
• Trójkąt czerwony oznaczał więźniów politycznych; fioletowy trójkąt — Świadków Jehowy, trójkąt zielony — złodziei, oszustów i fałszerzy; natomiast czarny — prostytutki, bandytów i morderców. Gwiazdę Dawida umieszczano — przez dodanie drugiego, żółtego trójkąta skierowanego w przeciwnym kierunku pod trójkątem zasadniczym — na pasiakach osób pochodzenia żydowskiego = красный треугольник означал политических заключенных, фиолетовый — свидетелей Иеговы, зеленый треугольник — воров, мошенников и фальшивомонетчиков, в то время как красный — проституток, бандитов и убийц. Звезда Давида размещалась — путем добавления второго, желтого треугольника, направленного в противоположном направлении под основным треугольником — на полосатых робах лиц еврейского происхождения.

opaska — повязка
knebel — кляп

• Ślady knebla widoczne są na języku = следы от кляпа видны на языке.
• A najpierw, czy jestem sam?... Odrywam opaskę od oczu i knebel od ust... Mrok mnie otacza = первым делом, один ли я?.. Срываю повязку с глаз и вытаскиваю кляп изо рта... Меня окружает темнота.
• Rosjanin uspokoił się więc zaryzykowali usunięcie knebla z jego ust = русский успокоился, поэтому рискнули достать кляп из его рта.
• Elementem rozpoznawczym żołnierzy Armii Krajowej były biało czerwone opaski = опознавательным элементом солдат Армии Краёвой были бело-красные повязки.
• Każdy żołnierz AK występuje w opasce biało-czerwonej, na białej części opaski — litery WP, między literami pośrodku — godło państwowe (orzeł), pod orłem — nr oddziału. Opaska [ma być noszona] na prawym przedramieniu ponad łokciem = каждый солдат АК имеет красно-белую повязку, на белой части повязки — буквы WP, между буквами в центре — государственный герб (орел), под орлом — номер подразделения. Повязка [носится] на правом предплечье над локтем.
  Посмотреть фото повязок на предплечье во времена Варшавского восстания

КАЗНИ И НАКАЗАНИЯ

esesmani — эсэсовцы

• Także esesmani pracujący w obozie specjalizowali się w wymierzaniu nieludzkich kar więźniom, i tak już wycieńczonym niedostatkiem jedzenia i ciężkimi robotami = также эсэсовцы, работающие в лагере, изощрялись в выдумывании нечеловеческих наказаний для заключенных, и без того истощенных недостатком еды и тяжелой работой.

kolba karabinu — приклад винтовки

• ... jeden uderzył Ryszarda mocno w brzuch kolbą karabinu = один сильно ударил Ришарда в живот прикладом винтовки.
• Wybiłem kolbą karabinu z tyłu deski i wyskoczyłem, a tam było szambo = прикладом винтовки я выбил сзади доски и выскочил, а там оказалась выгребная яма.
• znęcał się nad nimi fizycznie i moralnie, poprzez zadawanie im uderzeń kolbą pistoletu = он издевался над ними физически и морально, нанося удары рукояткой пистолета.

oprawca, zbir, kat — палач, мучитель, изверг
zemścić się na kim–czym — отомстить кому–чему

• Podczas egzekucji rozgrywały się tak potworne sceny, że kilku oprawców trzeba było wskutek całkowitego załamania nerwowego zwolnić z obowiązków = во время казни разыгрывались настолько ужасные сцены, что несколько палачей нужно было освободить от обязанностей из-за нервного срыва.
• Zemścijcie się bez litości na faszystowskich dzieciobójcach i katach, odpłacając im za krew i łzy radzieckich matek i dzieci = безжалостно отомстите фашистским детоубийцам и палачам за кровь и слезы советских матерей и детей.

rychła egzekucja — скорая казнь, быстрая расправа

• Nazistowskie pociągi przewoziły znaczną część milionów ludzi, których czekała rychła egzekucja lub powolna śmierć z wycieńczenia = нацистские поезда перевозили большую часть миллионов людей, которых ожидала быстрая казнь или медленная смерть от истощения.
• Oficer sztabowy Einsatzgruppe A w Rydze donosił o podobnych problemach. Po pierwszych egzekucjach — pisał — okazało się, że ludzie, szczególnie oficerowie, nie radzą sobie z nałożonymi na nich obowiązkami. Wielu szukało ucieczki w alkoholu, przechodziło załamania i problemy psychiczne; zdarzały się samobójstwa oraz sytuacje, w których ludzie popadali w obłęd, tracili nad sobą kontrolę i strzelali wokół na oślep = штабной офицер айнзацгруппы А в Риге присылал донесения о подобных проблемах. После первых казней, писал он, оказалось, что люди, особенно офицеры, не справляются с возложенными на них обязанностями. Многие искали выход в алкоголе, переживали нервные срывы и психические проблемы; случались самоубийства и ситуации, когда люди впадали в помешательство, теряли на собой контроль и беспорядочно стреляли вокруг.
• Na terenach stref okupacyjnych aliantów zachodnich ostatnia egzekucja skazanego za przestępstwo pospolite miała miejsce 18 lutego 1949 o godz. 6 rano = в оккупационных зонах западных союзников последняя казнь осужденного за уголовное преступление имела место 18 февраля 1949 года в 6 утра.

pejcz — плётка, кнут

• Ostro wydawane rozkazy, świst pejczy, uderzenia pałek i ujadanie psów — wszystko to miało na celu upokorzenie ludzi oraz wprowadzenie ich w stan dezorientacji i zagubienia = энергично отдаваемые приказы, свист плетки, удары палок и лай собак — все это служило унижению людей и приводило их в состояние дезориентации и потерянности.
• Przy ich pomocy, nadzorczynie wzbudzały ciągły strach w szeregach więźniarek, nadmierne używanie pejczy przez SS-Aufseherinnen często było przyczyną śmierci katowanych kobiet = с их помощью надзирательницы вселяли непрекращающийся страх в ряды узниц, чрезмерное использование плеток свитой СС нередко приводило к смерти истязуемых женщин.

szubienica — виселица
skazać — приговорить
stracić — казнить

• Żołnierze niemieccy testują szubienice przed egzekucją = немецкие солдаты проверяют виселицы перед казнью.
• Skazano go w pierwszym procesie oświęcimskim (toczył się w Krakowie w grudniu 1947 roku), a następnie stracono na szubienicy = его приговорили в первом освенцимском процессе (проходил в Кракове в декабре 1947 года), а потом повесили.
• Powieszonych pozostawiono na szubienicy przez kilka dni, aby ich widok odstraszał potencjalnych niepokornych Polaków = повешенных оставляли на виселице несколько дней, чтобы их вид внушал страх задумывающимся о неподчинении полякам.
• Dość powiedzieć, iż w 1946 roku komuniści skazali na karę śmierci i stracili swego niedawnego towarzysza broni (...), który nie chciał pogodzić się z nowym porządkiem, uczestnicząc w konspiracji antykomunistycznej = достаточно сказать, что в 1946 году коммунисты приговорили к смерти и казнили своего недавнего товарища по оружию (...), который не хотел смириться с новым порядком, участвуя в антикоммунистическом подполье.
• Hitler nie zapomniał o nim nawet w obliczu katastrofy Niemiec: na jego osobisty rozkaz 9 kwietnia 1945, dwa tygodnie przed wkroczeniem Amerykanów, Bonhoeffer wraz z admirałem Canarisem i generałem Osterem został postawiony przed trybunałem doraźnym, skazany i stracony na szubienicy w obozie Flossenbürg = Гитлер не забыл о нем даже в преддверии катастрофы Германии: по его личному приказу 9 апреля 1945 года, за две недели перед вступлением американцев, Бонхёффер вместе с адмиралом Канарисом и генералом Остером предстал перед военно-полевым судом, был осужден и казнен на виселице в лагере Флоссенбюрг.

rzeź, masakra — резня, бойня

• Następnie oddziały rozpoczynały rzeź: palono ludzi żywcem, zakłuwano bagnetami, niemowlęta mordowano na oczach rodziców, kobiety były gwałcone = после этого подразделения начинали резню: людей сжигали живьем, закалывали штыками, грудных детей убивали на глазах родителей, женщин насиловали.
• Nie kończą się spory wokół tego, czy w Bydgoszczy 3 i 4 września 1939 r. niemieccy dywersanci zaatakowali wycofujące się polskie wojsko, czy też przeciwnie — doszło do masakry niewinnej ludności niemieckiej = не кончаются споры вокруг того, действительно ли в Быдгоще 3 и 4 сентября 1939 года немецкие диверсанты атаковали отступающие польские войска или наоборот — произошла бойня невиновного немецкого населения.
• 7 grudnia 1941 roku japońscy piloci zmasakrowali bazę Pearl Harbor, która na ten atak nie była właściwie przygotowana = 7 декабря 1941 года японские пилоты расправились с базой Перл-Харбор, которая не была надлежащим образом подготовлена к этой атаке.

ПЛОХОЕ ОБРАЩЕНИЕ

traktować źle — плохо обращаться, плохо относиться

• Natomiast warunki bytowe, brak opieki lekarskiej, celowe głodzenie, złe traktowanie, wycieńczająca praca sprawiały, że obóz 312 C w Glinkach dla jeńców radzieckich stał się „żywą mogiłą” = зато бытовые условия, отсутствие врачебной помощи, намеренное морение голодом, жестокое обращение, изнуряющий труд привели к тому, что лагерь 312 C в Глинках для советских военнопленных стал «живой могилой».
• Rozkazy Wehrmachtu dotyczące traktowania jeńców wojennych przez strażników zawsze podkreślały potrzebę surowości = распоряжения Вермахта для охранников, касающиеся обращения с военнопленными, всегда подчеркивали необходимость строгости.

okropny — ужасный
okrutny — жестокий
swąd — зловоние, чад, угар, чадный запах

• W jednej chwili powstał okropny zamęt = в одно мгновение возникла ужасная суматоха.
• To był swąd okropny = это было ужасное зловоние.
• Okrutny rozkaz, lecz okrutniejsi jeszcze wykonawcy = приказ жесток, но исполнители еще хуже.
• 12 stycznia 1944 roku hitlerowcy w okrutny sposób zamordowali 28 zakładników w odwecie za wysadzenie pociągu na trasie linii kolejowej Nowy Sącz — Chabówka. Część z nich została rozstrzelana, a reszta powieszona na słupach telegraficznych znajdujących się przy torach = 12 января 1944 года гитлеровцы жестоко убили 28 заложников в качестве мести за взрыв поезда на железнодорожной линии Новы-Сонч — Хабувка. Часть заложников расстреляли, а остальных повесили на телеграфных столбах вдоль железнодорожного полотна.

okrucieństwo — жестокость, зверство

• Okrucieństwo niemieckiego okupanta było wymierzone najczęściej w bezbronną i niewinną ludność cywilną, którą konsekwentnie mordowano niemal w całym okresie zbrojnego zrywu = жестокость немецких оккупантов было чаще всего направлена на беззащитное и невиновное мирное население, которое последовательно уничтожалось почти весь период вооруженного выступления.
• Ich skala jest dziś niemożliwa do oszacowania ze względu na ogrom okrucieństwa i całkowitą liczbę pomordowanych = их масштаб сейчас невозможно оценить из-за колоссальной жестокости и большого числа убитых.

wyzywać od kogo — обзывать кем

• W 1939 roku ludzie zbierający zapasy na wojnę byli często wyzywani od panikarzy i wyśmiewani = в 1939 году людей, делающих запасы на случай войны, часто обзывали паникерами и высмеивали.
• Wychodzących nas na podwórze wyzywano od bandytów, bito kolbami i popychano i to tak mężczyzn, jako też kobiety i dzieci, bez najmniejszej przyczyny ku temu, bowiem ludność pod wrażeniem uprzedniej strzelaniny schodziła spokojnie, z rękoma wzniesionymi do góry, na wezwanie = нас, выходящих на двор, называли бандитами, били прикладами и толкали как мужчин, так и женщин с детьми без малейшей причины, хотя население под впечатлением от недавней пальбы спускалось спокойно, подняв руки вверх, по команде.
• Niemcy zarzucali im niezrozumiałe przywiązanie do polskości, komuniści wyzywali od hitlerowców = немцы обвиняли их в необъяснимой преданности польскому менталитету и характеру, а коммунисты приклеили ярлык гитлеровцев.

Zdjęcie zostało wykonane w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku

ЖИЗНЬ В КОНЦЛАГЕРЕ

racja (żywnościowa) — паёк (рацион, норма питания)

• Dzienne racje żywieniowe osiągnęły najniższy poziom po 20 listopada 1941 roku, kiedy to spadły do 250 g chleba dziennie dla pracowników fizycznych (stanowiących 34% ludności) oraz 125 g dla pozostałych osób = суточные пищевые пайки достигли минимума, начиная с 20 ноября 1941 года, когда упали до 250 г хлеба в день для работников физического труда (составляющих 34% населения) и 125 г для остальных.
• Przyznano im rację 125 g chleba dziennie, co zupełnie nie pokrywało zapotrzebowania na kalorie = им выделялся паек 125 г хлеба в день, что совершенно не обеспечивало потребность в калориях.
• Niektóre rozkazy z góry przewidywały, że wartość kaloryczna jenieckich racji będzie znajdować się na poziomie niższym od minimum niezbędnego do przeżycia = некоторые приказы заранее предусматривали, что энергетическая ценность рациона военнопленных будет меньше, чем минимально необходимая для выживания.

głodowa porcja — скудная порция

• Najgorzej traktowano w kopalniach jeńców radzieckich, dostawali oni głodowe porcje żywnościowe, często nienadające się do jedzenia, na porządku dziennym było bicie = хуже всего в шахтах относились к советским военнопленным, они получали скудные порции еды, часто непригодной для употребления, вполне обыденными были избиения.

lura — баланда, бурда (жидкая невкусная еда)

• Racje żywnościowe były bardzo skromne, śniadanie składało się z lury zwanej kawą i czarnego chleba przeznaczonego dla czterech osób = пищевой рацион был очень скромным, завтрак состоял из баланды, называемой кофе, и черного хлеба, предназначенного для четырех человек.
• Ziemniaków zabrakło i trzeba było zadowolić się rzadką lurą, którą nazywano zupą = картошки не хватило, и нужно было довольствоваться жидкой бурдой, которая называлась супом.

szambo, latryna — выгребная яма, отхожее место
ustęp — уборная, сортир

• A były tam ustępy oficerskie wojskowe i kiedy pompowali z tego szamba, co koszul tam było wojskowych! To partyzanci robili — wrzucali koszule do tych rowów kopanych na szambo = а были там военные офицерские сортиры, и когда выкачивали эти выгребные ямы, сколько там было гимнастерок! Это делали партизаны — вбрасывали гимнастерки в эти канавы, которые делались для выгребных ям.
• Wybudowano szambo, na ścieki z kuchni i umywalni = сооружен отстойник (септик) для стоков из кухни и умывальной комнаты.
• Nie było sanitariatów z bieżącą wodą, tylko jedna wspólna latryna z wieloma dziurami, z której korzystaliśmy pozbawieni nawet odrobiny prywatności = не было санитарных комнат с проточной водой, только одно общее отхожее место с большим количеством дырок, которым мы пользовались, будучи лишенными даже малейшей уединенности.
• W nocy nikomu nie wolno było wyjść z baraku, tak więc wiadro służyło nam za latrynę = ночью никому не разрешалось выходить из барака, поэтому ведро служило нам отхожим местом.

siennik — тюфяк из сена
prycza — койка, нары
pluskwa — клоп

• W baraku stały piętrowe prycze, na nich sienniki napchane słomą i koce = в бараке стояли многоэтажные нары с тюфяками, набитыми соломой, и шерстяными одеялами.
• Umieścili nas w drewnianych, parterowych barakach. Do spania — 3 piętrowe prycze. Siennik to była zawszona sieczka. Dali nam po zawszonym kocu. Tam byli przedtem jeńcy radzieccy = разместили нас в одноэтажных деревянных бараках. Для сна — трехэтажные нары. Тюфяк со вшами был заполнен порубленной соломой. Выдали каждому завшивленное одеяло. Перед нами там были советские военнопленные.
• Na piętrowych metalowych pryczach leżały zgniłe sienniki, a wszystko ruszało się od pluskiew. Wywalamy wszystko na dwór i z sienników i drewnianych sprzętów rozpalamy wielkie ogniska, w których wypalamy prycze = на многоэтажных металлических койках лежали полусгнившие тюфяки с соломой, а все вокруг шевелилось от клопов. Вытягиваем все на двор и из тюфяков и деревянных сооружений разжигаем большие костры, из которых потом достаем прожаренные койки.

plądrować — грабить

• Za ich przyzwoleniem ludność okoliczna plądrowała żydowskie sklepy = с их согласия местное население грабило еврейские магазины.
• Przyznaje między innymi, że wojska niemieckie plądrowały zrujnowaną Warszawę, opisuje też pierwsze mordy dokonywane na polskiej ludności cywilnej = помимо прочего, признается, что немецкие войска грабили разрушенную Варшаву, описывает также первые случаи убийства польского гражданского населения.

ПОЖАРЫ

zgliszcze, perzyna, pogorzelisko — пожарище, пепелище
obrócić w perzynę — сжечь дотла

• Wśród ruin i zgliszcz wyróżniamy zupełnie łatwo, że najbardziej gruntownym zniszczeniom uległy urządzenia techniczne, przemysłowe = среди руин и пепелищ мы легко замечаем, что наиболее сильным разрушениям подверглись технические и промышленные сооружения.
• 6 kwietnia rozpoczął się szturm generalny. Poprzedziła go lawina ognia artyleryjskiego, która obróciła w perzynę większość umocnionych punktów obrony = 6 апреля начался генеральный штурм. Ему предшествовала лавина артиллерийского огня, которая сожгла дотла большинство укрепленных оборонительных пунктов.
• I tak poszliśmy za ludźmi, skręciliśmy w lewo, na pogorzelisko środkowego budynku, przez okno weszliśmy na to pogorzelisko, które już było wystudzone, przez to pogorzelisko przeszliśmy do ogrodu pałacu arcybiskupiego i moje pierwsze wrażenie: gdzie zniknął ogród — nie ma krzewów, nie ma drzew, nie ma trawników... = и так мы пошли за людьми, повернули налево к выгоревшему центральному зданию, через окно залезли внутрь, где уже все остыло; через пожарище мы прошли к саду у дворца архиепископа, и моим первым впечатлением было: куда пропал сад — нет кустов, нет деревьев, нет газонов...

Вид на макет постройки концлагеря Stutthof с другой стороны

ПОДПОЛЬНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ

partyzantka — 1) партизанская война; 2) партизанский отряд

• Działania zbrojne sowieckiej partyzantki przeciw oddziałom AK.
• Zimą 1944 r. przeszedł do partyzantki, gdzie dowodził plutonem w 2. kompanii w VII batalionie 77.
• Niemcy zamiast wykorzystać entuzjazm narodów dręczonych przez sowietów, swoimi represjami wobec tubylców kreowali poparcie Białorusinów dla sowieckiej partyzantki.
• W szeregach konspiracji i partyzantki dowodzonej przez „Olecha” służyli obok siebie przedwojenni obywatele Rzeczypospolitej bez względu na wyznawaną wiarę.
• Oddziały „Olecha” stykały się z antykomunistyczną partyzantką litewską, zachowując z nią poprawne stosunki. Polskie obozowisko w uroczysku Horiaczy Bór na skraju Puszczy Grodzieńskiej stało się nawet okresowym schronieniem dla jednego z tych oddziałów.

tropienie — выслеживание

• Aliancka taktyka zwalczania okrętów podwodnych obejmowała tworzenie konwojów, agresywne tropienie U-Bootów i utrzymywanie ważnych okrętów poza znanymi miejscami koncentracji okrętów podwodnych wroga.
• Od momentu wkroczenia Sowietów na teren Małopolski Wschodniej sowiecki kontrwywiad (Smiersz) i NKWD rozpoczęły przy pomocy agentur tropienie żołnierzy AK-„Nie”.
• Były węgierski żołnierz jest poszukiwany za tropienie i zabijanie Żydów w Budapeszcie na Węgrzech.

łapanka, obława — облава

• Coraz bardziej popularne były tzw. łapanki, gdzie w wybranych miejscach miasta dokonywano aresztowań dużej ilości przypadkowych przechodniów.
• Strach przed działaniami zbrojnymi polskiego podziemia zintensyfikował także akcje łapankowe prowadzone na ulicach miasta.
• W największej, przeprowadzonej latem 1943 roku, łapance aresztowano 2700 osób.

dopaść — настичь, догнать

• Tam dopadli go hitlerowscy bandyci i zabili.
• Po raz pierwszy bezpieka zdołała go dopaść w sierpniu 1945 r.
• Polacy próbowali zejść nieprzyjacielowi z drogi, ale myśliwce przeciwnika ich dopadły = поляки пытались уйти с дороги врага (дать врагу дорогу), но истребители противника их догнали.

gryps — тайная записка из тюрьмы

• 18-latek wyrzucił gryps z wagonu jadącego do niemieckiego obozu koncentracyjnego.
• Rosyjskim specjalistom udało się odczytać treść grypsu napisanego prawdopodobnie w listopadzie 1944 r. przez członka Sonderkommanda Marcela Nadjariego w niemieckim obozie koncentracyjnym i zagłady Auschwitz-Birkenau.

odwet, zemsta — возмездие, месть, отплата
pacyfikacja — усмирение, карательная операция

• Pierwsze pacyfikacje były przeprowadzane przez Niemców już w trakcie kampanii wrześniowej 1939 — w odwecie za sukcesy Wojska Polskiego lub rzekome napady cywilów na żołnierzy Wehrmachtu.
• Jej siostra przysięga dziewczynce zemstę = ее сестра поклялась отомстить девочке.
• Pogromy na Podlasiu miały miejsce, ale nie wystąpiły z powodu organicznego antysemityzmu Polaków tylko były prymitywnym i niedopuszczalnym w cywilizowanych społeczeństwach sposobem zemsty na lokalnej społeczności żydowskiej obwinianej za jej rzekomy współudział w syberyjskim holokauście Polaków.

konfident — осведомитель

• decyzja o przeprowadzeniu akcji przeciwko „sztabowi bandytów w lesie koło Michniowa” zapadła już 8 lipca w Radomiu, a miejsce pacyfikacji odnaleziono przy pomocy jednego z konfidentów.

denuncjator, donosiciel, delator, kapuś — доносчик, стукач
zakapować — 1) настучать на кого-то, 2) понять, усечь

• Powołana do zwalczania bandytyzmu policja kryminalna, na ogół zachowywała postawę bierną i często obdarzała wolnością schwytanych bandytów — w zamian za świadczone przez nich usługi delatorskie = созданная для борьбы с бандитизмом криминальная полиция в целом занимала пассивную позицию и часто отпускала схваченных бандитов — в замен на доносительство.
• Powszechnie uznaje się, że w 1944 holenderski donosiciel zdradził Niemcom miejsce pobytu żydowskiej rodziny = общепризнано, что в 1944 голландский доносчик выдал немцам место пребывания еврейской семьи.
• Denuncjator po kolei wskazywał, w którym miejscu jest zadołowana broń = доносчик по очереди указывал, в каком месте закопано оружие.
• To więźniowie zaczęli krzyczeć, że to jest kapuś niemiecki.
• Ktoś musiał zakapować, bo w czasie posiłku, obiadu wpadli do nas Niemcy.
• Podaj mi konkretne przykłady, bym mógł zakapować o co dokladnie chodzi.

szmalcownik — шмальцовник (во время немецкой оккупации человек, вымогающий деньги от прячущихся евреев или доносящий на них за деньги от оккупационных властей)

• 18 marca 1943 roku Polskie Państwo Podziemne oficjalnie uznało szmalcownictwo za "ciężką zbrodnię wobec praw Rzeczypospolitej Polskiej". Sprawców karano śmiercią = 18 марта 1943 года Польское подпольное государство официально признало шмальцовничество «тяжелым преступлением против законов Польши».
• Warto też podkreślić, że szmalcownictwem nie parały się wyłącznie pojedyncze osoby, ale całe gangi = стоит также подчеркнуть, что шмальцовничеством занимались не единичные люди, а целые шайки.
• Trzeba też przyznać, że wyroki wykonywano na szmalcownikach będących konfidentami gestapo = нужно также признать, что в исполнение приводились приговоры шмальцовникам, которые были осведомителями гестапо.

wyciągnąć konsekwencje (w stosunku do kogo) — привлечь к ответственности (кого)
nie wyciągnąć konsekwencji (z czego) — оставить без последствий (что)

• Za zbrodnie popełnione przez zbirów faszystowskich we wsi Potok, winno wyciągnąć najsroższe konsekwencje do kary śmierci wszystkich winowajców tej zbrodni, pośrednich i bezpośrednich = за преступления, совершенные фашистскими палачами в деревне Поток, нужно привлечь к самой суровой ответственности вплоть до смертной казни всех напрямую или косвенно виновных.
• Bez naukowej, rzetelnej dyskusji o drodze do wojny, o sensie oporu przed i po 1945 roku nie jesteśmy w stanie wyciągać konsekwencji, uczyć się i projektować lepszej przyszłości = без глубокой научной дискуссии о пути к войне, о смысле сопротивления до и после 1945 года мы не в состоянии сделать правильные выводы, учиться и планировать лучшее будущее.
• szef związku wezwał do „natychmiastowego sprostowania błędów oraz wyciągnięcia konsekwencji personalnych wobec winnych rażącego zaniedbania = глава союза призвал к немедленному исправлению ошибок и привлечению к персональной ответственности виновных в вопиющей халатности.

БЛОКАДА

oblężenie (blokada) Leningradu — осада (блокада) Ленинграда

• Oblężenie trwało do 1944 roku, gdy sowiecka ofensywa przerwała blokadę, ostatecznie odrzucając Niemców od miasta.
• W wyniku oblężenia zginęło co najmniej milion cywilów zamieszkujących to miasto.

pierścień oblężenia — кольцо окружения (осады)

• 15 września — Wehrmacht zamyka pierścień oblężenia wokół Warszawy = 15 сентября — Вермахт замыкает кольцо окружения вокруг Варшавы.
• Ostania próba przebicia się przez pierścień oblężenia przez odsiecz niemiecką nastąpiła 1 stycznia = последняя попытка немецкой подмоги прорваться через кольцо окружения состоялась 1 января.

fosa — ров

• Obóz pracy w Płaszowie zajmował obszar około 80 ha z głównym wejściem przy ulicy Wielickiej. Otoczony był dwoma rzędami drutów elektrycznych, pomiędzy którymi biegła fosa.